გიორგი ინალიშვილი

ძველით, ახალი

მნიშვნელოვანი მოვლენების გავლენა საბჭოთა გაზეთ "კომუნისტსა" და სატირულ ჟურნალ "ნიანგზე"

თანამედროვე ეპოქაში ინფორმაციის მიღება განსხვავებული და მრავალფეროვანი წყაროებით არის შესაძლებელი. ნებისმიერ ჩვენგანს შეუძლია ერთი მოვლენის რამდენიმე განსხვავებული ვერსია მოვისმინოთ ან ამოვიკითხოთ, საბოლოოდ კი, მათი შეჯერებით, რეალურ სურათი მივიღოთ. დღევანდელ სამყაროში და ჩვენს ქვეყანაში თითოეული მედია საკუთარ სარედაქციო პოლიტიკას ატარებს, აქედან გამომდინარე, ობიექტური რეალობის დასანახად, არც თუ ისე მცირე ძალისხმევაა საჭირო.

რადიკალური ჯგუფები და უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურები მედიას, როგორც პროპაგანდის იარაღს იყენებენ კონკრეტული საზოგადოებრივი განწყობის ჩამოსაყალიბებლად. უზარმაზარ ინფორმაციულ ნაკადში სიმართლის გარჩევა რთულია, მაგრამ შესაძლებელი. წარმოიდგინეთ, თუ დღეს ასეთი რთულია ობიექტური რეალობის აღქმა, რა იქნებოდა თუნდა 50 წლის წინ, საბჭოთა საქართველოში?

საინტერესოა, რა ხდებოდა საბჭოთა მედიაში და როგორ შუქდებოდა საერთაშორისო თუ ადგილობრივი მოვლენები მაშინ?

1962 წლის კუბის სარაკეტო კრიზისი და 1980-იანი წლების ბოლო პერიოდში საქართველოში მიმდინარე მოვლენები ის თემებია, რომლებმაც საინტერესო გამოხმაურება ჰპოვა ქართულ საბჭოთა პრესაში

კუბის სარაკეტო კრიზისი

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის განმარტებით, კარიბის კრიზისი (იგივე კუბის სარაკეტო კრიზისი) 1962 წელს, "კუბის წინააღმდეგ ამერიკის იმპერიალიზმის აგრესიული მოქმედებით გამოწვეული კრიზისი" იყო. რეალურად, სოციალისტური რევოლუციის შემდეგ, კუბა საბჭოთა კავშირის მთავარი დასაყრდენი გახდა დასავლეთ ნახევარსფეროში, ამერიკის შეერთებული შტატების სიახლოვეს, რაც ამ უკანასკნელის შეშფოთებას იწვევდა. თავის მხრივ, აშშ-იც ნელ-ნელა მოიწევდა საბჭოთა ტერიტორიისკენ, რამაც სსრკ-ს გაღიზიანება გამოიწვია. 1962 წლის ოქტომბერში, ყველასთვის მოულოდნელად, საბჭოთა რაკეტები კუბაზე აღმოჩნდა, რამაც ორ ზესახელმწიფოს შორის ურთიერთობა უკიდურესად დაძაბა - მსოფლიო ბირთვული ომის დაწყებასთან ასე ახლოს არასდროს ყოფილა. საბედნიეროდ, მხარეებმა სიტუაციის განმუხტვა შეძლეს. თუმცა, რა ხდებოდა ამ დროს საბჭოთა პრესაში? საბჭოთა იდეოლოგთა მთავარი მიზანი საბჭოთა კავშირის, როგორც მშვიდობისა და თავისუფლების დამცველის წარმოჩენა იყო იმპერიალისტური ამერიკის წინააღმდეგ - პრესაც ამ იდეოლოგთა სამსახურში იყო. 1961 წლიდან აქტიურად ხდება ანტიამერიკული პროპაგანდის ტირაჟირება. თავიდან ინფორმაციული შეტევას მთავრობა და საბჭოთა ლიდერები იწყებენ, ხოლო რაც უფრო მძაფრდება კრიზისი, ლიდერების განცხადებებს უკვე რიგითი, საბჭოთა მშრომელების პროტესტიც ემატება:

სატირულ "ჟურნალ ნიანგში" გამოქვეყნებულ კარიკატურაზე ვხედავთ, როგორ ამარცხებს ფიდელ კასტრო აშშ-ს, კარიკატურას თან ახლავს სსრკ მთავრობის განცხადებიდან ამონარიდი:
"კუბელმა ხალხმა განვლო ხანგრძლივი და მძიმე სკოლა ბრძოლისა და თავისი თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისთვის, უცხოელ მჩაგვრელთა და მათ ხელშემწყობთა წინააღმდეგ, და იგი არ დაიჩოქებს, არავის მისცემს ნებას კვლავ დაადგან მას უცხოელ დამმონებელთა უღელი. კუბის მხარეზეა მთელი პროგრესული კაცობრიობა, ყველა პატიოსანი ადამიანი".

"ნიანგის" მსგავსი სულისკვეთება ჩანს მთავარ საბჭოთა გაზეთ "კომუნისტშიც".

თავისუფალი კუბის მხარდასაჭერად საქართველოს მშრომელები მიტინგებს მართავენ მთელი რესპუბლიკის მასშტაბით, მათ შორის:

თბილისის ვ. ი. ლენინის სახელობის ელმავალსამშენებლო ქარხნის მუშები;
მაუდკამვოლის კომბინატის სახელოვანი კოლექტივი;
თბილისის ორჯონიკის სახელობის მანქანათსამშენებლო კოლექტივი;
ბათუმის გემსაშენებლო ქარხნის კოლექტივი;
რუსთავის მეტალურგიური ქარხანა;
თბილისის საქტრიკოტაჟის ფაბრიკის სამკერვალო საამქრო.

ყველა მიტინგზე ერთხმად არის დაგმობილი "ამერიკის იმპერიალისტური" აგრესია თავისუფალი კუბის წინააღმდეგ!

9 აპრილი და მის შემდეგ...

განსხვავებით 1960-იან წლების პრესიდან, 1980-იანი წლების საბჭოთა ქართულ გამოცემებში რიტორიკის ცვლილება შეიმჩნევა. თუ 1960-იან წლებში ძირითადად პროსახელისუფლებო პროპაგანდა იკავებდა მთავარ ადგილს, 1980-იანი წლებში ნათლად ჩანს სამთავრობო და დისიდენტური აზრების ჭიდილი. ჩვენთვის ყველასთვის ცნობილია, თუ რა მოხდა 9 აპრილს, თუმცა ეროვნული მოძრაობის საწინააღმდეგო პროპაგანდა უფრო ადრე დაიწყო: სატირული ჟურნალის, "ნიანგის" 1989 წლის თებერვლის ნორმის გარეკანზე ვხედავთ ჭარმაგ ადამიანს, რომელიც დატვირთული მოდის სახლში და ახალგაზრდა ოჯახის წევრს ასე მიმართავს: "დამოუკიდებელი საქართველო მინდაო, რომ გაიძახი, ცოლ-შვილს დამოუკიდებლად შეინახავ?"

9 აპრილის შემდეგ, ჟურნალ-გაზეთები ცდილობენ ეროვნული მოძრაობის პოზიციებისკენ გადაინაცვლონ. 1990-1991 წლების გამოცემებში საქართველოს დამოუკიდებლობის იდეა უკვე მოწონებულია, თუმცა აქცენტი გამახვილებულია შიდა პრობლემებზე - სწორედ ამ პერიოდში ხდება ცხინვალის რეგიონსა და აფხაზეთში სეპარატისტული მოძრაობების წახალისება საბჭოთა რუსეთის მიერ. ყურადღება გამახვილებულია ადამიანთა მედროვეობაზე - ისინი ვინც "გუშინ" კომუნისტური პარტიის გულმხურვალე მხარდამჭერები იყვნენ, "დღეს" უკვე დამოუკიდებელი საქართველოს გულშემატკივრები გახდნენ…

ისტორიის მაგისტრისა და ჟურნალ "ნიანგის" მკვლევარის, ნოდარ ჩხაიძის თქმით, 1980-იან წლებამდე, "ნიანგი" კომუნისტურ პარტიას დაქვემდებარებული გამოცემაა, რომლის მიზანი ნებადართული კრიტიკის გამოქვეყნება იყო. ამასთან, კრიტიკის ობიექტები არასდროს ხდებოდნენ მაღალი თანამდებობის მქონე პირები. ისტორიკოსის აზრით, ჟურნალის სარედაქციო პოლიტიკის ცვლილება ე.წ. "პერესტროიკამ" და 1989 წლის 9 აპრილის ტრაგედიამ გამოიწვია. თუ იქამდე ნიანგის ფურცლებზე ზომიერი კრიტიკა ისმოდა, ზემოთ ხსენებული მოვლენების შემდეგ, ჟურნალმა საბჭოთა კავშირისა და მისი ქმედებების და გადაწყვეტილებების მწვავე კრიტიკა დაიწყო.

პოლიტიკური სიტუაციის ცვლილების გავლენა მედიაზე კარგად ჩანს გაზეთ "კომუნისტის" განცხადებაში, სადაც წერია, რომ "გაზეთი კომუნისტი 1991 წლიდან იცვლის სახელს". ასევე ვკითხულობთ, რომ გაზეთმა "თავისი მტკიცე პოზიცია ნათლად გამოხატა 9 აპრილის მოვლენების ობიექტური გამოძიებითა და ჩვენებით, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ანექსიის ფაქტის ფუნდამენტალური გამოკვლევით".

აღსანიშნავია ის, რომ აღნიშნული განცხადება 1990 წლის ოქტომბერში, პირველი თავისუფალი და მრავაპარტიული არჩევნების წინ გამოქვეყნდა. უფრო მეტიც, გაზეთში კომუნისტური პარტიის მხარდამჭერი წინასაარჩევნო მოწოდებები იბეჭდებოდა. 1990 წლის 28 ოქტომბრის არჩევნებში "მრგვალი მაგიდა-თავისუფალი საქართველოს" დამაჯერებელი გამარჯვების შემდეგ, გაზეთმა სახელი ნოემბერში იცვალა და "ახალი საქართველო" დაირქვა...

დასკვნის მაგიერ

კომუნისტისა და ნიანგის ფურცვლისას ბევრმა საინტერესო დეტალმა მიიქცია ყურადღება. რთულია, მცირე სტატიაში ყველაფრის გადმოცემა, თუმცა რამდენიმე მიგნებაზე მინდა გავამახვილო ყურადღება:

კომუნისტიც და ნიანგიც ზუსტად და ზედმიწევნით ასრულებდნენ პოლიტიკური ელიტის დავალებებს და მათი პოზიციებიც, პოლოტიკური გარემოს ცვლილებასთან ერთად იცვლებოდა. დღევანდელი მედიაც დიდწილად დამოკიდებულია პოლიტიკურ გარემოზე და მათ მფლობელებზე, თუმცა საბჭოთა პრესისგან განსხვავებით, დღეს არჩევანის საშუალება არსებობს.
ის გზავნილები, რითაც ანტიდასავლური პროპაგანდა მიმდინარეობდა, არათუ დავიწყებას მიეცა, პირიქით, თანამედროვე რუსული პროპაგანდა მას აქტიურად იყენებს - მთავარ მტრად აშშ და მისი იმპერიალისტური პოლიტიკა იყო და რჩება. ყოველი წინსვლის გამარჯვებად და საკუთრებად გამოცხადება, როგორც ჩანს, კარგად დავიწყებული ძველია. როგორც ახლა ზეიმობს რუსეთი და ამაყად გაიძახის, რომ Крым Наш! (ყირიმი ჩვენია), ასევე ამბობდა საბჭოთა კავშირი 1961 წელს, რომ "ფიდელი ჩვენია!" (კუბის ლიდერი ფიდელ კასტრო)
მიუხედავად იმისა, რომ თითოეული ბეჭდური გამოცემა მკაცრი კონტროლის ქვეშ იყო, უნდა ვაღიაროთ, რომ იუმორის საფარქვეშ, ხშირად ხდებოდა საბჭოთა კავშირის კრიტიკა. 1980-იანი წლების ბოლოს, საქართველოში ეროვნული მოძრაობის გაძლიერების პარალელურად, პერიოდული გამოცემები უფრო თავისუფლები გახდნენ, რამაც, საბოლოო ჯამში, საფუძველი დაუდო დამოუკიდებელი მედიის განვითარებას.